Browary dworskie/folwarczne wg. rej. zabytków - małopolskie cz.2
Pierwsze ślady osadnictwa na obszarze wsi pochodzą z XI wieku, natomiast pierwsze wzmianki pisane pochodzą z 1319 roku z dokumentu lokacyjnego Tenczynka. Według nich Pisary miały być wsią zamieszkiwaną przez służebników (psarów) rycerskich, a właścicielem był wówczas Grzegorz z Pisar. Do XV wieku wsią rządzą potomkowie Grzegorza. W drugiej połowie XV wieku we wsi znajdowały dwa dwory, Żegoty i Rafała Ryterskich oraz Grzegorza z Paczułtowic. Koniec wieku przynosi kolejną zmianę właścicieli, wieś przejmują Stanisław Pisarski i Jan Konieczny.
Następnie Pisary trafiły w ręce rodu Pisarskich herbu Szreniawa. W XVII wieku we wsi mocno rozwija się rzemiosło. Znajdują się tu zakłady szewskie, tkackie, ślusarskie, krawieckie, stolarskie, garncarskie, a także kowal, kuśnierz, młyn, tartak i browar (być może jest to protoplasta browaru wpisanego obecnie do rejestru zabytków). W źródłach jest także mowa o tym, że w XVII wieku przy dworze także działał browar, fabryka fajansu, gorzelnia, cegielnia, młyn i tartak. Czyżby zatem w Pisarach działały wtedy dwie warzelnie piwa? Z przełomu XVI i XVII wieku pochodzi najcenniejszy zabytek w miejscowości, czyli dwukondygnacyjny, murowany lamus dworski, który dotrwał do naszych czasów w dobrym stanie. Na początku XVIII wieku przez wieś przetoczyła się zaraza (morowe powietrze), które dziesiątkowało ludność. Pisarscy byli wówczas zmuszeni sprzedać część posiadanych ziem. Kawałek Pisar i Dubia trafiły do biskupa Stefana Rupniewskiego, a inną Część Pisar wraz z Lamusem sprzedano Dobrzyńskim-Trembeckim. Źródła podają, że w tym czasie we wsi wciąż działa browar, tartak, gorzelnia, młyn i cegielnia. W drugiej połowie XVIII wieku Pisarscy często toczyły zbrojne konflikty z właścicielami sąsiednich Żar. Rodzina zamieszkiwała dwór aż do rozbiorów. Ostatnią właścicielka z rodu Pisarskich była Anna Żeleńska. Po jej odejściu Pisary przejęli Sołtykowie. Stojący do dziś budynek dawnego browaru został wybudowany w pierwszej połowie XIX wielu, zatem jego budowniczymi mogli być Sołtykowie, lub Józef Grünbaum, który odkupił od nich zadłużony majątek (udokumentowano pożyczkę zaciągniętą przez Anastazje Sołtykową od Rządu Wolnego Miasta Krakowa na sumę 60 000 zł). Po Grünbaumie przyszedł czas na Potockich. którzy w połowie XIX wieku założyli w Pisarach hodowlę owiec zagranicznych, a budynki browaru zamienili w stajnie. Pisary pozostawały pod zarządem Potockich do II Wojny Światowej. Później budynki browaru służyły jako magazyny zielarskie Herbapolu. Rejestr z 17.12.1987 roku mówi o 2, ponad 40 metrowych budynkach browaru. Do naszych czasów zachował się tylko jeden.
Następnie Pisary trafiły w ręce rodu Pisarskich herbu Szreniawa. W XVII wieku we wsi mocno rozwija się rzemiosło. Znajdują się tu zakłady szewskie, tkackie, ślusarskie, krawieckie, stolarskie, garncarskie, a także kowal, kuśnierz, młyn, tartak i browar (być może jest to protoplasta browaru wpisanego obecnie do rejestru zabytków). W źródłach jest także mowa o tym, że w XVII wieku przy dworze także działał browar, fabryka fajansu, gorzelnia, cegielnia, młyn i tartak. Czyżby zatem w Pisarach działały wtedy dwie warzelnie piwa? Z przełomu XVI i XVII wieku pochodzi najcenniejszy zabytek w miejscowości, czyli dwukondygnacyjny, murowany lamus dworski, który dotrwał do naszych czasów w dobrym stanie. Na początku XVIII wieku przez wieś przetoczyła się zaraza (morowe powietrze), które dziesiątkowało ludność. Pisarscy byli wówczas zmuszeni sprzedać część posiadanych ziem. Kawałek Pisar i Dubia trafiły do biskupa Stefana Rupniewskiego, a inną Część Pisar wraz z Lamusem sprzedano Dobrzyńskim-Trembeckim. Źródła podają, że w tym czasie we wsi wciąż działa browar, tartak, gorzelnia, młyn i cegielnia. W drugiej połowie XVIII wieku Pisarscy często toczyły zbrojne konflikty z właścicielami sąsiednich Żar. Rodzina zamieszkiwała dwór aż do rozbiorów. Ostatnią właścicielka z rodu Pisarskich była Anna Żeleńska. Po jej odejściu Pisary przejęli Sołtykowie. Stojący do dziś budynek dawnego browaru został wybudowany w pierwszej połowie XIX wielu, zatem jego budowniczymi mogli być Sołtykowie, lub Józef Grünbaum, który odkupił od nich zadłużony majątek (udokumentowano pożyczkę zaciągniętą przez Anastazje Sołtykową od Rządu Wolnego Miasta Krakowa na sumę 60 000 zł). Po Grünbaumie przyszedł czas na Potockich. którzy w połowie XIX wieku założyli w Pisarach hodowlę owiec zagranicznych, a budynki browaru zamienili w stajnie. Pisary pozostawały pod zarządem Potockich do II Wojny Światowej. Później budynki browaru służyły jako magazyny zielarskie Herbapolu. Rejestr z 17.12.1987 roku mówi o 2, ponad 40 metrowych budynkach browaru. Do naszych czasów zachował się tylko jeden.
Numer rejestru: A-669 z 9.10.1993 roku.
Źródła:
- http://zabierzow.org.pl/wp-content/uploads/2013/05/monografia.pdf
- http://bip.malopolska.pl/ugzabierzow/Article/id,37509.html
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Pisary_(województwo_małopolskie)
- http://dnidziedzictwa.pl/zabudowania-dawnego-folwarku-w-pisarach/
Brody
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1385 roku z dokumentu sądu krakowskiego, który traktuje o sporze Mikołaja z Brodów i Tomka zwanego Łąkwą. Nazwa wsi wzięła się najprawdopodobniej od znajdujących się nieopodal brodów, przepraw na rzece Skawince. Przebiegał tędy szlak handlowy z Krakowa do Wadowic. Teren Brodów należał od 1278 roku do tzw. Korytarza Radwanickiego. Był to obszar wyznaczony przez Bolesława Wstydliwego, pozwalający rycerzom Radwanitom na osiedlanie się. O istnieniu we wsi pól dworskich, karczmy i młyna pisze Jan Długosz już w roku 1457. Właścicielami Brodów byli wówczas Brodzcy. Od 2 połowy XV wieku wieś należała do Zebrzydowskich, rodziny herbu Radwan wywodzącej się z pobliskich Zebrzydowic. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w latach 80-tych XVI wieku dwór w Brodach zamieszkiwał Mikołaj Zebrzydowski, późniejszy wojewoda krakowski i marszałek wielki koronny. Mikołaj słynący ze swojej pobożności był także fundatorem klasztoru i zespołu kaplic, które zapoczątkowały powstanie Kalwarii Zebrzydowskiej. Marszałek zmarł w 1620 roku. 35 lat później Zarówno Kalwaria jak i Brody zostały złupione przez szwedów. W roku 1667 dzięki małżeństwu Anny Zebrzydowskiej z Janem Karolem Czartoryskim wieś ponownie zmienia właściciela. Wzmianka o browarze w Brodach pochodzi z 1696 roku. Z opisu dóbr wynika, że obok dworu funkcjonowały także dwie stajnie, chlew, obora, wozownia, browar i murowana piwnica do przechowywania piwa. W okresie rozbiorów okolica ta przeżywała prawdziwy rozkwit. Wszystko dzięki przebiegającemu tędy traktowi środkowogalicyjskimu, który łączył Lwów z Bielskiem-Białą. Dwór, który do dnia dzisiejszego widnieje w spisie zabytków pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku. W 1835 roku rodzina Brandysów odkupiła Brody od spadkobierców rodziny Czartoryskich, ale już wcześniej Jan Kanty Brandys wybudował tu rodzinny dwór z browarem. Budynek w stylu późnoklasycystycznym otoczony jest parkiem. Na terenie posiadłości oprócz browaru działała także gorzelnia, destylarnia spirytusu i tartak wodny. Miejsce to odegrało ważną rolę po wybuchu powstania listopadowego. Znajdował się tu punkt przerzutu emisariuszy i miejsce konspiracyjnych spotkań opozycji. A w 1923 roku prowadzono tu negocjacje nad tzw. Paktem Lanckorońskim, dzięki któremu Wincentemu Witosowi powierzono utworzenie rządu. Na początku XX wieku dwór i browar trafiają w ręce Ludwika Mikołaja Hammerlinga, późniejszego senatora II RP, a w 1926 roku stają się własnością Związku Nauczycielstwa Polskiego. Po wojnie, gospodarstwo zostało wywłaszczone i zamienione w Spółdzielnię Owocowo-Warzywną, a potem w Państwowe Przedsiębiorstwo Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego należące do zakładów w Tymbarku. Po 1999 roku spółdzielnia przekształciła się w spółkę Brodwin produkującą wina. Kilka lat później spółka upadła a w 2014 roku teren zakupiła gmina Kalwaria Zebrzydowska z zamiarem ratowania niszczejącego zabytku.
Numer rejestru: A-546/87 z 24.12.1987 i z 1.12.1995 roku.
Numer rejestru: A-546/87 z 24.12.1987 i z 1.12.1995 roku.
Źródła:
- kalwaria-zebrzydowska.pl/dokumenty/plany_odnowy/brody.pdf
- polskaniezwykla.pl/web/place/25069,brody-dwor-i-historia….html
- pl.wikipedia.org/wiki/Dwór_w_Brodach
- wadowice24.pl/.../921
Komentarze
Prześlij komentarz